Het vastleggen van een heldere en realistische target geeft een flow aan een samenwerkingsproces. Bij de RES was dat: zorg samen voor 35 Terawattuur (TWh)* hernieuwbare energie in 2030.

‘Je moet samen en tegelijk springen’

Olof van der Gaag, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Duurzame Energie (NVDE): “NP RES heeft in de benadering van de opgave veel vrijheid ingebakken. Natuurlijk, er was in het begin veel scepsis. Kun je dit belangrijke dossier wel aan iets onduidelijks als de RES overlaten? Waarom zou de RES, die noch de energiesoort, noch het bestuurlijk gremium benoemde, wél kunnen slagen? En wie grijpt er dan in als we die 35 TWh niet halen?
Niemand wilde als eerste een duik in het koude water nemen. Maar er komt een moment in dat vrije proces dat je samen moet springen. Je kent dat beeld wel: rillende, aarzelende jongetjes in hun zwembroek aan de kant die niet weten hoe koud het water is en tenslotte besluiten om allemaal tegelijk te springen. Er zaten in die stuurgroepen uiteindelijk allemaal mensen die het wilden waarmaken. Dat vind ik goed en slim gedaan.”

‘We waren als jongetjes met koudwatervrees die tenslotte besluiten om allemaal tegelijk te springen. Samen wilden we het waarmaken’

Strak én vrij

Hoe laat je een worm zelfstandig door een hoepel springen? Antwoord: niet en nooit. Als je een dier, een mens, een team overvraagt, kan dat dodelijk zijn voor het enthousiasme en werkplezier. Organisatiepsychologen hebben boeken vol geschreven over het wankele evenwicht tussen uitdaging en demotivatie. Hoe zorg je ervoor dat mensen zin hebben in een ongewis en vaag proces als het bepalen van een ‘strategie’ over onze energie van de nabije toekomst? Een goed doordachte en realistische doelstelling kan zo’n team verbinden en het proces vleugels geven. De onderzoekers Edward L. Deci en Richard M. Ryan zeggen daar zinnige dingen over in hun zelfdeterminatietheorie (SDT). Een opgave kan alleen slagen als de drie psychologische basisbehoeften worden aangesproken: autonomie, verbondenheid en competentie (zie afbeelding).

In het RES-proces lijkt de zoektocht naar een evenwichtige doelstelling behoorlijk geslaagd: zorg samen voor 35 Terawattuur aan zonne- en windenergie op land in 2030. De doelstelling was specifiek en meetbaar (35TWh), acceptabel (niemand gaf de opdracht terug), realiseerbaar (de opbrengst was fors hoger) en tijdgebonden (in 2030 moet het gebeuren). De een noemt het slim, de ander SMART. 

Maar een ambitieuze (doch haalbare) doelstelling verklaart nog niet waarom het proces in de breedte werd omarmd. Wat zeker ook heeft geholpen is dat de RES nauwelijks werd belast met formele structuren en lange lijsten van vereisten. Al was dat voor sommigen even wennen. Er lag geen stappenplan, er was geen doorleefd voorbeeld, er lag geen blauwdruk en een harde sturing ontbrak. Wat er wel was, was de vrijheid om het proces zelf in te richten. Zelfs de precieze verdeling van de Terawatturen over windmolens of zonneparken lag niet vast.

3 heikele kwesties 

#1 ‘Het eerlijke verhaal is natuurlijk dat 35TWh een lachertje is. Er is minstens 10x zoveel nodig om de echte transitie voor elkaar te krijgen’ (Roosmarijn Sweers, RES Drechtsteden)

#2 ‘Het is een weeffout dat je in dit proces keuzes kunt maken zonder bijvoorbeeld de consequenties te overzien of zélf te voelen. Denk bijvoorbeeld aan de capaciteit van het net of de kosten van een keuze. Dat gesprek hadden we wel eerder mogen voeren’ (Harm Luisman, lid van het Interbestuurlijk Management Team)

#3 ‘De aanpak van de RES heeft geleid tot heel veel zonne- en heel weinig windenergie. Dan weet je dus zeker dat je ’s nachts en in de winter heel weinig duurzame energie hebt. De eerste concept RES-sen zijn wat dat betreft uit balans’ (Olof van der Gaag)

*Een Tera wat? Een Terawattuur (TWh) = 1 miljard Kilowattuur (kWh) Vergelijk: Een koelkast gebruikt ca.100 kWh per jaar. Een smartphone 2 kWh. 60 zonnepanelen leveren 15 kWh.

Klaar Koenraad, wethouder in Roosendaal: “Wij waren blij met het hoge realiteitsgehalte van de doelstelling. Dat maakt dat je het gewoon gaat doen!” 

Thijs Kuipers, wethouder in Horst aan de Maas: “Ik bespeurde zowaar ‘energie-enthousiasme’ in mijn RES-team. De opgave stond centraal en de vraag was helder. Dat is een supergaaf startpunt voor een nieuwe samenwerking.” 

Lian Merkx, manager Programmateam Energie van VNG: “We geven ons allemaal een beetje over aan het proces. Dan blijkt het een andere en leuke manier van samenwerken te zijn, die ook nog als een vliegwiel is gaan werken.” (zie ook: Inzicht #2)

Roosmarijn Sweers, strategisch adviseur bij de gemeente Drechtsteden: “De RES is een dienstbaar gezelschap zonder beslissingsmacht. Dat is een zegen voor het vrije denken. Ieder voordeel heeft ook zijn nadeel: hoe zorg je voor invloed zonder macht?”

Marco Berkhout, RES-coördinator Noord-Holland Zuid: “Je kunt zo’n RES-proces helemaal zelf bouwen en dat is leuk. Wat wij zijn gaan doen is vloeken in de kerk van projectmanagement. Maar het werkt!” 

Theo van Bruggen, programmamanager RES bij Rijksdienst voor Ondernemend Nederland: “Die 35 TWh prominent communiceren is een slimme zet geweest. Toen dat getal werd gecommuniceerd, was er eigenlijk al 26 TWh gerealiseerd vanuit het energieakkoord. Dat getal 35 heeft het proces in een flow gebracht.”