Win/verlies-politiek en hiërarchische gezagspatronen hebben geen voet aan de grond gekregen in de RES. Men is in dialoog om samen wijzer te worden.

‘Laat je ego lekker thuis’

Nicky Struijker Boudier, communicatieadviseur NP RES: “Als mensen jou niet zien maar zich wel gehoord en geholpen voelen, dan heb je het goed gedaan als communicatieprofessional. Being Nobody, dat is de heilige graal in mijn vak. Laat je ego lekker thuis. Je faciliteert een proces, het gaat niet over jou. We zijn misschien wel de motor van een proces, maar een motorblok moet niet ineens doen alsof hij een stuur is. Die rolzuiverheid vind ik belangrijk.

Kenmerkend voor NP RES is dat we voortdurend in verbinding willen zijn met álle betrokkenen. Dat kan alleen als je nieuwsgierig bent naar andere meningen en bereid bent jezelf af en toe onderuit te schoppen. Je moet je in dit vak voortdurend vernieuwen. Dat betekent: niet blijven mokken over dat de wereld om je heen verandert of dat er kritische vragen worden gesteld. Ik stel liever de vraag: wat kan daar achter zitten? Als je goed luistert kom je tot nieuwe inzichten. Durf het oude overboord te gooien en het nieuwe te omarmen.

Om je eigen rol goed te kunnen blijven vervullen stel ik mezelf in elke storm van veranderingen de vraag: kan ik mijn bron van energie nog aanboren? Dat gesprek heb ik wel op een paar momenten met mezelf gevoerd. Door samen met anderen mooie dingen te maken, komt die energie vanzelf weer. Verder doet een goede dialoog met een borrel erbij wonderen. Op die momenten kun je samen constateren dat de beweging op gang is en ook zijn eigen weg kiest. We hoeven het echt niet meer alleen te doen.”

“Als je goed luistert kom je tot nieuwe inzichten. Durf het oude overboord te gooien en het nieuwe te omarmen.”

Het goede gesprek

De deelnemers in de regionale RES-werkgroepen nemen allemaal iets anders mee. De een is een ervaren wethouder, de ander lid van de milieubeweging of expert in duurzame energietechniek. Weer een ander is ondernemer of buurtbewoner met een eigen plan. Je zou zeggen: het juiste recept voor veel misverstanden of hommeles in de tent. Verrassend genoeg blijkt vaak het tegendeel het geval. Misschien komt het door de heldere doelstelling en relatieve eenvoud van de RES-opdracht (zie Inzicht 1). Maar deelnemers in de regio’s hechten ook veel belang aan de opdracht die er ligt. Er is een groot besef dat je het niet alleen kan. Daarnaast spelen de communicatieadviseurs in de regio een niet te onderschatten rol in het leggen van verbindingen tussen mensen en organisaties.

Samen wijzer worden

In ieder geval is duidelijk dat win/verlies-politiek en hiërarchische gezagspatronen in de gesprekken geen voet aan de grond hebben gekregen in de RES. Men is niet met elkaar ‘in discussie’ maar ‘in dialoog’. “De grootste hindernis voor een goede dialoog”, zegt natuurkundige en filosoof David Bohm, “is dat mensen allerlei vooronderstelingen hebben en die gaan verdedigen.” Een goede dialoog is in zijn opvatting een manier om samen wijzer te worden. Een spreker probeert dan niet iets over te brengen wat hij al weet (‘to make something common’) maar hij probeert gezamenlijk tot iets nieuws te komen (‘to make something in common’). Dat laatste is de mooiste betekenis van het Engelse woord communication, vindt Bohm.

Openhartig luisteren, vrijmoedig spreken

Bohm’s inzichten sluiten heel goed aan bij de methode van ‘Deep Democracy’. Dat gaat over hoe je écht goede gesprekken kunt faciliteren, waarin vrijmoedig wordt gesproken en openhartig naar elkaar wordt geluisterd. Oog hebben voor de groepsdynamiek dus. De methode wordt vaak gevisualiseerd met een ijsberg. Het deel boven de waterlijn is dat wat iedereen weet: het groepsbewuste. De kunst is om het gesprek op zo’n manier met elkaar aan te gaan dat de waterspiegel kan dalen: daaronder bevindt zich namelijk dat wat niet gezegd wordt maar wel gezegd moet worden. Of: dat wat wel gezegd wordt maar niet gehoord is. Kortom: het groepsonbewuste of de ongeziene wijsheid naar boven halen. Met eenvoudige maar soms ook ongemakkelijke vragen kom je steeds stapje voor stapje dichter bij wat de ‘plek der moeite’ wordt genoemd. Als je eenmaal daar bent geweest wordt alles veel eenvoudiger.

De wijste les: ‘Gehoord worden’ is niet hetzelfde als ‘je zin krijgen’. Wie zich praktisch wil oriënteren op de technieken van deep democracy kan te rade gaan bij Frank Weijers boekje Now we’re talking, Deep democracy in actie (2019)

Twee heikele kwesties

#1 “De communicatie vanuit het Nationale Programma mag wat steviger zijn. De RES’en en de bijbehorende data moeten beter vergelijkbaar zijn. Iets meer centrale sturing had kunnen voorkomen dat er een wirwar van zoekgebieden en data is ontstaan.” (Marco Berkhout, programmamanager RES Noord-Holland Zuid)

#2 “De NP RES zorgt goed voor de voedingsbodem waarop wij kunnen werken. Maar soms zijn ze te voorzichtig. De vergaande urgentie van energietransitie vereist een vorm van doorpakken die minder goed past in het RES-proces.” (Roosmarijn Sweers, strategisch adviseur bij gemeente Drechtsteden)

Theo van Bruggen, programmamanager Regionale Energie Transitie bij RVO: “NP RES kijkt met een open blik naar andere programma’s. Daardoor kon er een community op communicatie ontstaan en dat heeft versnelling gegeven aan het proces.”

Chris Kuijpers, Opdrachtgevend Beraad NP RES: “Dat collega’s van het ministerie van Economische Zaken in het verleden ergens in een zaaltje in Oost-Drenthe moesten uitleggen dat het Rijk er windmolens wilde plaatsen, is bepaald niet goed geweest voor de verbinding en het draagvlak. Die top-down strategie zette ook overheden tegen elkaar op, tot rechtszaken aan toe. Ik ben niet ontevreden over hoe het regionale proces nu gaat. Vanuit gezamenlijkheid tot resultaat komen is in the end de beste weg.”

Geert Teisman, hoogleraar Bestuurskunde aan de Erasmus universiteit van Rotterdam: “Bij dit soort complexe vraagstukken wordt de bestuurskracht niet bevorderd door vermeende krachtige besluiten. Meerdere partijen aan verschillende tafels boeken doorgaans beter voortgang. Verbinding tussen mensen en partijen is cruciaal voor een goed resultaat.”