Goede participatie is het resultaat van goede en persoonlijke communicatie. En het lef om ideeën van burgers uiterst serieus te nemen en te omarmen.

‘Meebewegen, vallen, opstaan, praten en blijven praten. Dat wérkt!’

Nathalie Delorme, communicatieadviseur energieregio’s Noord-Holland Noord en Noord-Holland Zuid: “Toen RES 1.0 klaar was dacht ik: diepe zucht. Het was een rollercoaster. In de RES loop je niet bepaald de gebaande paden. Dat maakt het leuk én ingewikkeld. Ik hou van projecten die maatschappelijk ertoe doen en niet in beton gegoten zijn. We wilden een open proces waarin iedereen mag meepraten. Het was echt bottom-up. Mensen mochten aan de slag met kaarten en stickers om samen de bouwstenen voor de RES te bepalen. In twee maanden hadden we maar liefst 120 ateliers, met zo’n 3000 deelnemers. Je komt dan vaak in de spagaat tussen participatie en haalbaarheid. Gemeenten hadden niet altijd voldoende capaciteit. Dan kreeg je soms alleen de gepensioneerde geïnteresseerde aan tafel. De echte participatie komt straks pas, bij de uitvoering. 

Een van de participanten was Kor Buitendijk. Kor is een bijzondere verschijning in de regio – zwarte leren jas, wit shirt, haar wild op de kruin. Hij kent goed de weg in het lokaal bestuur. Windmolens in de buurt van woningen, dat vond ie niks. Hij kwam met een alternatieve RES: vier eilanden vol zonnecollectoren, zogenaamde zonne-atollen, in het IJsselmeer. In combinatie met een natuureiland, een vismigratierivier en vooroevers tegen de dijk aan. Het was nog wel eens zoeken hoe we met elkaar samen moesten werken, de gesprekken waren soms best lastig. Maar uiteindelijk hebben we elkaar gevonden. Hij gebruikt nu zelfs onze RES-site om te communiceren. Dat vind ik een grote winst van onze aanpak: meebewegen, vallen, opstaan, praten en blijven praten. Dat werkt!

En als ik verder kijk? Dan hoop ik op een samenleving die minder gepolariseerd is, en waarin ook de stille meerderheid zijn stem laat horen. Financiële participatie bij energieprojecten is hiervoor een mooi middel.” energieregionh.nl

‘Het was echt bottom-up. Mensen mochten aan de slag met kaarten en stickers om samen de bouwstenen voor de RES te bepalen’

Je gehoord voelen

Democratie is een lastig ding. Door de oogharen gezien oogt ze van buiten gaaf, zacht en aaibaar maar kom je dichterbij dan toont ze zich soms weerbarstig, vermoeid en allerminst volmaakt. Dat het tijd is voor een revitaliserende behandeling van de democratie, daar zijn velen het over eens. De burger moet beter betrokken worden in de besluiten, bijvoorbeeld over de energietransitie. Het ideale democratische bestel zal altijd work in progress zijn maar het doel ervan is helder, vindt de onlangs zo plots overleden voormalig ombudsman Alex Brenninkmeijer: “In mijn werk als ombudsman heb ik geleerd dat verreweg de meeste mensen het vooral belangrijk vinden dat ze betrokken worden.  Dat ze zich gehoord voelen. En dat het proces eerlijk en transparant verloopt.” En zo is het.

Geluidsnorm

Betrokken, gehoord, eerlijk en transparant. Vanaf de start van de RES is participatie van burgers en maatschappelijk draagvlak een belangrijke waarde van het proces; de inspraak van burgers en maatschappelijke organisaties moet gewaarborgd zijn. Ze moeten in alle fasen van het proces mee kunnen praten en -beslissen. Maar hoe doe je dat zo effectief mogelijk? Daar is geen vast recept voor. “Participatie is als het vaststellen van een geluidsnorm”, zegt Lian Merkx, een van de ontwerpers van de RES. “Je doet het nooit voor iedereen goed.” Participatie is een kwestie van perceptie en gehoord worden betekent niet hetzelfde als gelijk krijgen. 

Participatieladder

De vraag is: valt het te meten of je goed bezig bent met burgerparticipatie? De participatieladder van Edelenbos en Monnikhof (2001) kan enig houvast geven. Het is een eenvoudige ladder met vijf treden: informeren, raadplegen, adviseren, coproduceren en (mee)beslissen. De laatste twee vinden we in veel RES-regio’s terug. In Drechtsteden bijvoorbeeld zijn ze al in de beleidsfase begonnen met burgerparticipatie. Daarna werd de stap gemaakt naar participatief ontwerpend onderzoek en dat leverde twaalf concrete initiatieven van burgers op. 

Perenbomen

Roosmarijn Sweers, strategisch adviseur Drechtsteden kan daar meeslepend over vertellen. “We stellen ons op als de facilitator van de participatie. Voor burgers moet je voorspelbaar zijn, daarom hebben we vier stappen expliciet gemaakt: criteria vaststellen, participatie in projectvoorstellen, het besluitvormingsproces en tenslotte de projectrealisatie. Iedereen kon alle stappen volgen via de site denkmeedrechtstedenenergie.nl en we voerden met alle twaalf initiatiefnemers zorgvuldig voorbereide gesprekken. Er zit bijvoorbeeld een fruitteler tussen die zonnepanelen wil plaatsen boven zijn perenbomen. Dat is een prachtige functiecombinatie die wij zelf niet hadden kunnen bedenken.”
Volgens Annie van de Pas, directeur van de koepel van Natuur- en Milieufederaties (NMF), werkt participatie pas goed als je steeds voelbaar maakt dat op alles ‘nee’ zeggen niet werkt. “Neem inwoners mee in het grote verhaal en bied ze de kans mee te profiteren van de hernieuwbare energie.” 
Waarmee maar weer is vastgesteld dat de ene windmolen de andere niet is.
(Meer weten? Kijk op energieparticipatie.nl)

3 heikele kwesties 

#1. “Voor de burger is een Regionale Energiestrategie heel ingewikkeld. De loketten kloppen niet meer, inwoners weten niet waar ze naar toe moeten. Dat is een typisch bijverschijnsel van een complexe transitie, maar daar moet wel iets mee gebeuren.” (Renate Leyten, deed onderzoek naar de bewonersvragen die bij NP RES binnenkwamen) 

#2 “Op inspraakavonden heb je vaak extreme voorstanders en extreme tegenstanders. Je mist driekwart van de burgers die denkt: het zal wel goed zijn. Dit is hét spanningsveld tussen de participatieve en de formele democratie. We hebben daar niet een goed antwoord op.” (Jan Jacob van Dijk, oud-gedeputeerde van provincie Gelderland)

#3. “Er is een zekere vermoeidheid ontstaan rond participatie. Ik hoor vaak: ‘Mensen zijn toch altijd tegen, ze vinden het allemaal niks.’ Aan de groene zijde klinkt dan: ‘We moeten nog maar een keer uitleggen waarom we dit gewoon moeten doen. Aan de andere zijde wordt gemompeld: ‘Tja, als de mensen niet willen dan moeten ze het zelf maar weten.’ En zo dreigt een vacuüm in de participatie.” (Annie van de Pas, directeur van de koepel van Natuur- en Milieufederaties (NMF)

Kor Buitendijk, actieve burger Noord-Holland Noord: “Ik ben heel erg voor de energietransitie en ik vind het dapper dat het bottom-up gebeurt. Ik ben een plan gaan ontwikkelen en heb daar echt wel voor tegen de stroom in moeten roeien. Maar dat geeft niks, dat ben ik gewend.”

Nicky Struijker Boudier, communicatie NP RES: “Omarm waar mensen mee komen en neem het serieus. Dat is mijn houding in dit proces. En dat gaat niet vanzelf. Het is elke dag knokken om het proces goed te laten lopen en ruimte te houden om te luisteren naar elkaar.”

Marjon Bosman, doelbereik NP RES: “Participatie is vooral communicatie. De mens staat daarin centraal, dat is een belangrijke waarde van de RES geworden. Onze eerste handreiking was nog heel afstandelijk geschreven, de lezer was een U. Nu heeft het de toon van een community.”

Thijs Kuipers, wethouder Horst aan de Maas: “Een RES is een tamelijk abstract document. Het is nog best lastig om daar de burger goed bij te betrekken. We hebben wel een paar webinars georganiseerd maar dat bleef een beetje abstract gewauwel. De publieke tribune was dan ook helemaal leeg bij de presentatie van onze RES-plannen. Maar als er straks zeven windturbines geplaatst gaan worden dan is het volle bak, reken daar maar op.”